Slot, bir havalimanında belirli bir gün ve saatte iniş veya kalkış için havalimanı altyapısını kullanmaya yönelik verilen izindir. Bu izin, havalimanı işletmecisi veya ilgili sivil havacılık otoritesi tarafından havayolu şirketlerine tahsis edilir. Slot tahsisatı, havalimanlarındaki trafik yoğunluğunu yönetebilmek ve düzenli bir hava trafiği sağlamak adına oldukça önemlidir. Bu uygulama, özellikle yoğun havalimanlarında, uçuşların düzgün bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için kritik bir rol oynar.
Slot Uygulamalarının Sınıflandırılması
Slot uygulamaları, uluslararası havacılık düzenlemeleri çerçevesinde belirli kategorilere ayrılır. Bu kategoriler, havalimanlarının trafik kapasitesine ve mevcut yoğunluğuna göre sınıflandırılmaktadır. IATA (Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) tarafından hazırlanan yönergelere göre, havalimanları üç farklı kategoriye ayrılmaktadır:
Level 1 – Koordine Edilmeyen Havalimanları
Bu tür havalimanlarında slot tahsisi yapılmaz. Yani, havalimanı, uçuşlar arasında herhangi bir koordinasyona ihtiyaç duymaz ve havayolu şirketleri, uçuş saatlerini belirlerken tamamen esneklik sahibidir. Level 1 havalimanları genellikle düşük trafik yoğunluğuna sahip ve uçuş sayısının daha sınırlı olduğu yerlerdir.
Level 2 – Tarifeli Düzenlemeli Havalimanları
Level 2 havalimanlarında, uçuşların zamanlaması belirli bir düzene oturtulmuş olsa da, slot tahsisi yapılmaz. Bu tür havalimanlarında, uçuşlar tarifelere uygun şekilde düzenlenir, ancak operasyonlar esnekliği kısıtlamaz. Yani, havayolu şirketleri belirli saat aralıklarında uçuş yapabilir, ancak bu havalimanında slot tahsisi gerekli değildir.
Level 3 – Koordine Edilen Havalimanları
Level 3 kategorisinde yer alan havalimanlarında ise slot uygulaması zorunludur. Bu tür havalimanlarında, yoğun hava trafiği ve sınırlı kapasite nedeniyle, her uçuş için belirli bir zaman dilimi tahsis edilir. Havalimanına iniş veya kalkış yapacak tüm havayolu şirketlerinin, bu slotları kullanabilmesi için bir koordinatörden izin alması gerekmektedir.
Slot Uygulamalarının Havalimanı Kapasitesine Etkisi
Havalimanlarının hangi kategoriye dahil olacağı, meydan trafik kapasitesinin mevcut kapasiteye olan oranına göre belirlenir. Yüksek trafikli havalimanlarında, uçuşların düzenli bir şekilde yapılabilmesi için slot uygulamaları olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Örneğin, İstanbul Atatürk Havalimanı gibi büyük bir havalimanında, slot düzenlemeleri, havalimanının kapasitesinin aşılmaması ve uçuşların zamanında yapılabilmesi için kritik öneme sahiptir.
Slot tahsisinde en çok dikkat edilen unsurlardan biri de tarihsel haklardır. Yani, uzun süredir belirli bir havalimanına uçuş düzenleyen havayolu şirketlerinin, mevcut slot hakları genellikle korunur. Bu haklar, yalnızca bazı özel durumlar altında değiştirilebilir.
Slot İhlalleri ve Cezalar
Slot haklarının ihlal edilmesi durumunda, havayolu şirketlerine çeşitli yaptırımlar uygulanabilir. Özellikle iniş ve kalkış saatlerinin sık sık ihlal edilmesi, havayolu şirketlerini zor duruma sokar.
Kalkış için belirlenen slot zamanları, genellikle artı veya eksi 15 dakikalık bir esneklik payına sahiptir. Ancak bu zaman dilimi içerisinde kalkış yapılmazsa, havacılık dilinde “slot yerme” durumu söz konusu olur. Bu durumda, havayolu şirketi yeni bir slot talebinde bulunmak zorunda kalır. Yoğun havalimanlarında, bu tür durumlar, uçuşların birkaç saatlik rötarlarla gerçekleştirilmesine sebep olabilir.
Bununla birlikte, slot ihlalleri sadece operasyonel zorluklar yaratmakla kalmaz, aynı zamanda maddi cezalara da yol açabilir. Havalimanları, slot zamanlarını ihlal eden havayolu şirketlerine para cezası uygulayabilir. Bu durum, havayolu şirketlerinin operasyonel süreçlerinde ciddi aksamalara yol açabilir.
Türkiye’de Slot Tahsisi ve Uygulama
Ülkemizde, slot tahsis işlemleri Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) tarafından yapılmaktadır. Türkiye’deki havalimanlarında, özellikle İstanbul Atatürk Havalimanı ve Sabiha Gökçen Havalimanı gibi yoğun olanlarda slot uygulamaları büyük önem taşır. Örneğin, İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı, 2010 yılından itibaren koordine edilen bir havalimanı kategorisine alınmış ve slot uygulamaları bu tarihten sonra başlamıştır.
Bazı havalimanlarında, slot uygulamaları sadece belirli dönemlerde geçerlidir. Örneğin, Antalya Havalimanı yaz tarifesi döneminde Level 3 kategorisine geçerken, kış döneminde Level 2 kategorisinde işletilmektedir. Bu tür geçişler, havalimanlarındaki trafik yoğunluğunun mevsimsel değişimlerine bağlı olarak yapılmaktadır.
Slot Tahsisinde Tarihsel Hakların Rolü
Slot tahsisinde, özellikle tarihsel haklara büyük önem verilmektedir. Bir havayolu şirketi, belirli bir havalimanına uzun yıllar boyunca uçuş düzenlemişse, bu şirketin slot hakları, genellikle korunur ve belirli durumlar haricinde elinden alınmaz. Bu tür hakların korunması, havayolu şirketlerine operasyonel istikrar sağlar ve uçuş düzenlemelerinde belirli bir güvence oluşturur.
Bir havayolu şirketi, sahip olduğu slot haklarının %80’ini kullanmaya devam ederse, bu haklar herhangi bir sorun olmadan korunur. Ancak bu oranın altına düşülmesi durumunda, şirket, slot haklarını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalabilir. Bu nedenle, havayolu şirketlerinin slot haklarını verimli bir şekilde kullanmaları büyük önem taşır.
